Zrównoważony Rozwój w Sektorze Naftowym

Wstęp

Sektor naftowy, tradycyjnie postrzegany jako obszar działalności o znacznym wpływie na środowisko, stoi obecnie w obliczu fundamentalnej transformacji. Rosnąca świadomość ekologiczna, presja społeczna oraz zmieniające się regulacje prawne zmuszają firmy naftowe do adaptacji i wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju. W niniejszym artykule analizujemy, jak wiodące firmy naftowe w Polsce podchodzą do wyzwań środowiskowych, jakie strategie wdrażają oraz jaki jest ich realny wpływ na ochronę środowiska i przeciwdziałanie zmianom klimatu.

1. Strategie zrównoważonego rozwoju w polskich firmach naftowych

Polskie firmy naftowe, świadome globalnych trendów i wymogów regulacyjnych, opracowały kompleksowe strategie zrównoważonego rozwoju, które określają ich cele i działania w zakresie ochrony środowiska, odpowiedzialności społecznej oraz ładu korporacyjnego.

1.1. PKN Orlen - Strategia Zrównoważonego Rozwoju

PKN Orlen, największa firma energetyczna w regionie, szczególnie po przejęciu Grupy Lotos i PGNiG, przyjął ambitną strategię zrównoważonego rozwoju, która jest integralną częścią strategii biznesowej koncernu "ORLEN2030".

Kluczowe elementy strategii środowiskowej Orlenu obejmują:

Cel neutralności emisyjnej do 2050 roku z celami pośrednimi, takimi jak redukcja emisji CO2 o 20% z aktywów rafineryjnych i petrochemicznych oraz o 33% z aktywów energetycznych do 2030 roku (w porównaniu do 2019 roku);
Rozwój odnawialnych źródeł energii - inwestycje w morskie farmy wiatrowe na Bałtyku o mocy 1,7 GW oraz w fotowoltaikę i biogaz;
Program wodorowy - budowa hubów wodorowych we Włocławku i Płocku oraz rozwój sieci stacji tankowania wodoru;
Rozwój biopaliw i elektromobilności - m.in. produkcja biokomponentów drugiej generacji oraz rozbudowa sieci ładowarek dla pojazdów elektrycznych.

Na realizację tych celów Orlen planuje przeznaczyć około 30 mld złotych do 2030 roku.

1.2. Grupa Lotos (obecnie część Orlenu) - Program EFRA i inne inicjatywy

Przed fuzją z Orlenem, Grupa Lotos realizowała własną strategię zrównoważonego rozwoju, której kluczowym elementem był Program EFRA (Efektywna Rafinacja).

Program EFRA, zakończony w 2019 roku, obejmował głęboką modernizację rafinerii w Gdańsku, co pozwoliło na:

Zwiększenie głębokości przerobu ropy naftowej, co przekłada się na efektywniejsze wykorzystanie surowca;
Redukcję emisji CO2 o około 100 tys. ton rocznie;
Eliminację produkcji ciężkiego oleju opałowego, który jest paliwem o wysokiej emisyjności.

Ponadto, Lotos realizował szereg projektów związanych z produkcją wodoru (projekt Pure H2) oraz z wychwytywaniem i składowaniem CO2 (CCS).

1.3. PGNiG (obecnie część Orlenu) - Strategia dekarbonizacji

PGNiG przed przejęciem przez Orlen skoncentrował swoją strategię środowiskową na dekarbonizacji procesów wydobycia i dystrybucji gazu oraz na rozwoju zielonych gazów, takich jak biometan i wodór.

Kluczowe inicjatywy PGNiG w obszarze zrównoważonego rozwoju obejmowały:

Program redukcji emisji metanu - obejmujący modernizację infrastruktury wydobywczej i przesyłowej oraz wdrożenie systemów monitoringu emisji;
Projekty biometanowe - budowa biogazowni i instalacji do oczyszczania biogazu do jakości biometanu, który może być zatłaczany do sieci gazowej;
Badania nad technologiami power-to-gas - umożliwiającymi przekształcanie nadmiarowej energii elektrycznej z OZE w wodór lub metan, co wspiera rozwój OZE i ich integrację z systemem energetycznym.

2. Dekarbonizacja procesów produkcyjnych

Redukcja emisji gazów cieplarnianych z procesów produkcyjnych jest jednym z najważniejszych obszarów działań firm naftowych w kontekście zrównoważonego rozwoju.

2.1. Modernizacja rafinerii i efektywność energetyczna

Polskie rafinerie przeszły w ostatnich latach znaczące modernizacje, mające na celu zwiększenie efektywności energetycznej i redukcję emisji.

PKN Orlen w rafinerii w Płocku wdrożył szereg innowacyjnych rozwiązań, takich jak:

System odzysku ciepła odpadowego, który pozwala na redukcję zużycia energii o około 15%;
Modernizacja pieców technologicznych, obejmująca wymianę palników na niskoemisyjne;
Wdrożenie zaawansowanych systemów kontroli procesów, które optymalizują zużycie energii;
Budowa nowej elektrociepłowni gazowo-parowej o wyższej sprawności i niższej emisyjności niż stare jednostki węglowe.

Rafineria Grupy Lotos w Gdańsku, po zakończeniu Programu EFRA, należy do najnowocześniejszych i najbardziej efektywnych energetycznie rafinerii w Europie, z wskaźnikiem kompleksowości Nelsona na poziomie 11,5.

2.2. Elektyfikacja procesów i wykorzystanie OZE

Elektyfikacja procesów przemysłowych oraz wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych to kolejne ważne kierunki działań dekarbonizacyjnych.

PKN Orlen realizuje program "Elektryfikacja Instalacji Produkcyjnych", który zakłada:

Zastąpienie napędów parowych i gazowych napędami elektrycznymi;
Wykorzystanie pomp ciepła do odzysku ciepła niskotemperaturowego;
Rozwój własnych źródeł energii odnawialnej na potrzeby zasilania procesów produkcyjnych.

Orlen zawarł również umowy PPA (Power Purchase Agreement) z producentami energii odnawialnej, co pozwala na bezpośredni zakup zielonej energii, a w planach ma budowę własnych farm fotowoltaicznych i wiatrowych o łącznej mocy przekraczającej 2,5 GW do 2030 roku.

2.3. Technologie wychwytywania i składowania CO2 (CCS)

Technologie CCS (Carbon Capture and Storage) są postrzegane jako kluczowe rozwiązanie dla sektorów trudnych do dekarbonizacji, takich jak przemysł rafineryjny i petrochemiczny.

Polskie firmy naftowe prowadzą prace badawczo-rozwojowe oraz projekty pilotażowe w obszarze CCS:

PKN Orlen analizuje możliwość wdrożenia technologii wychwytywania CO2 w swoich instalacjach produkcyjnych, szczególnie w zakładach petrochemicznych w Płocku;
Były Lotos, a obecnie Orlen, przeprowadził badania nad wykorzystaniem wychwytanego CO2 do zwiększonego odzysku ropy naftowej (EOR);
PGNiG badało możliwości składowania CO2 w wyeksploatowanych złożach gazu na Niżu Polskim.

Mimo tych działań, pełnoskalowe wdrożenie technologii CCS w Polsce wciąż wymaga rozwiązania szeregu wyzwań regulacyjnych, ekonomicznych i technicznych.

3. Rozwój paliw alternatywnych i nowych modeli biznesowych

Firmy naftowe, świadome postępującej transformacji energetycznej, aktywnie inwestują w rozwój paliw alternatywnych i nowych obszarów biznesowych.

3.1. Biopaliwa i biogaz

Biopaliwa stanowią istotny element strategii zrównoważonego rozwoju firm naftowych, umożliwiając redukcję emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu.

PKN Orlen jest liderem w produkcji biopaliw w Polsce, a jego działania w tym obszarze obejmują:

Produkcję biodiesla (estry metylowe wyższych kwasów tłuszczowych) w zakładzie w Trzebini;
Produkcję bioetanolu w zakładzie w Czechowicach-Dziedzicach;
Rozwój technologii produkcji biopaliw drugiej generacji, które nie konkurują z produkcją żywności;
Badania nad paliwami syntetycznymi (e-fuels) produkowanymi z wodoru i CO2.

PGNiG przed fuzją z Orlenem rozwijało projekty biometanowe, mające na celu produkcję biogazu rolniczego i jego oczyszczanie do jakości biometanu, który może być wykorzystywany jako paliwo transportowe lub zatłaczany do sieci gazowej.

3.2. Wodór jako paliwo przyszłości

Wodór jest postrzegany jako kluczowe paliwo przyszłości, szczególnie w kontekście transportu ciężkiego, a polskie firmy naftowe intensywnie inwestują w tę technologię.

PKN Orlen realizuje kompleksową strategię wodorową, która obejmuje:

Budowę hubów wodorowych we Włocławku i Płocku, które docelowo mają produkować wodór z wykorzystaniem elektrolizerów zasilanych energią odnawialną;
Rozwój sieci stacji tankowania wodoru - do 2030 roku planuje się uruchomienie około 100 stacji wodorowych w Polsce i Czechach;
Współpracę z producentami autobusów i pojazdów ciężarowych napędzanych wodorem;
Badania nad wykorzystaniem wodoru w procesach przemysłowych jako reduktora CO2.

Grupa Lotos przed fuzją z Orlenem realizowała projekt Pure H2, mający na celu produkcję wodoru o wysokiej czystości (99,999%) na potrzeby transportu miejskiego. W ramach projektu uruchomiono pierwszą w Polsce mobilną stację tankowania wodoru.

3.3. Elektromobilność i nowe usługi energetyczne

Firmy naftowe, dostrzegając trend elektryfikacji transportu, aktywnie wchodzą w obszar elektromobilności i związanych z nią usług.

PKN Orlen rozwija sieć ładowarek dla pojazdów elektrycznych pod marką Orlen Charge:

Do 2023 roku uruchomiono ponad 500 punktów ładowania na stacjach Orlen w Polsce, Czechach i na Słowacji;
Do 2030 roku planowane jest uruchomienie ponad 1000 punktów szybkiego ładowania;
Rozwój systemu zarządzania ładowaniem (load balancing) oraz aplikacji mobilnej dla użytkowników.

Orlen i dawny PGNiG rozwijają również nowe usługi energetyczne, takie jak:

Instalacje fotowoltaiczne dla gospodarstw domowych i firm;
Mikroinstalacje wiatrowe;
Pompy ciepła i systemy magazynowania energii;
Kompleksowe usługi efektywności energetycznej.

4. Wpływ strategii zrównoważonego rozwoju na środowisko

Ocena rzeczywistego wpływu strategii zrównoważonego rozwoju firm naftowych na środowisko wymaga analizy konkretnych wyników i efektów ich działań.

4.1. Redukcja emisji gazów cieplarnianych

Polskie firmy naftowe mogą pochwalić się istotnymi osiągnięciami w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych:

PKN Orlen w latach 2019-2022 zmniejszył emisje CO2 o około 12% w segmencie rafineryjnym i petrochemicznym;
Grupa Lotos dzięki Programowi EFRA zredukowała emisję CO2 o około 100 tys. ton rocznie;
PGNiG poprzez program modernizacji infrastruktury przesyłowej i wydobywczej zmniejszył emisje metanu o około 20% w porównaniu do roku 2016.

Mimo tych postępów, całkowite emisje gazów cieplarnianych polskich firm naftowych są wciąż znaczące, a osiągnięcie celów neutralności klimatycznej będzie wymagało dalszych intensywnych działań i inwestycji.

4.2. Wpływ na jakość powietrza i wód

Poza emisjami gazów cieplarnianych, firmy naftowe podejmują działania mające na celu ograniczenie innych oddziaływań na środowisko:

Redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, takich jak tlenki siarki, tlenki azotu i pyły, poprzez modernizację instalacji i wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT);
Poprawa gospodarki wodno-ściekowej, obejmująca redukcję zużycia wody oraz zaawansowane metody oczyszczania ścieków;
Rekultywacja terenów zanieczyszczonych, szczególnie w obszarach wydobycia i dystrybucji.

PKN Orlen zainwestował ponad 1 mld złotych w latach 2018-2022 w projekty związane z ochroną środowiska, co przekłada się na znaczącą redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza i wód.

4.3. Bioróżnorodność i kompensacja przyrodnicza

Firmy naftowe coraz większą wagę przykładają do ochrony bioróżnorodności i działań kompensacyjnych:

PKN Orlen realizuje program "Orlen dla Pszczół", w ramach którego utworzono pasieki na terenach zakładów produkcyjnych oraz wspiera się lokalne inicjatywy pszczelarskie;
Grupa Lotos prowadziła projekt ochrony i restytucji sowy płomykówki na Pomorzu oraz program ochrony gatunków ryb bałtyckich;
PGNiG wdrażało program kompensacji przyrodniczej na obszarach objętych działalnością wydobywczą, obejmujący m.in. tworzenie nowych siedlisk dla zwierząt i roślin.

Choć działania te są krokiem we właściwym kierunku, wciąż istotne jest, aby firmy naftowe bardziej systemowo podchodziły do kwestii ochrony bioróżnorodności, szczególnie na obszarach bezpośrednio dotkniętych ich działalnością.

5. Wyzwania i perspektywy na przyszłość

Pomimo znaczących postępów, przed firmami naftowymi stoją jeszcze liczne wyzwania związane z wdrażaniem strategii zrównoważonego rozwoju.

5.1. Wyzwania ekonomiczne i finansowe

Transformacja w kierunku zrównoważonego rozwoju wymaga znaczących inwestycji, które mogą stanowić wyzwanie finansowe:

Wysokie koszty inwestycji w nowe, niskoemisyjne technologie;
Niepewność regulacyjna i zmieniające się polityki klimatyczne, które mogą wpływać na opłacalność inwestycji;
Ryzyko związane z tzw. "osieroconych aktywów" (stranded assets), czyli inwestycji, które mogą stracić wartość w wyniku transformacji energetycznej;
Presja ze strony inwestorów, którzy coraz częściej uwzględniają czynniki ESG (środowiskowe, społeczne i zarządcze) w swoich decyzjach inwestycyjnych.

5.2. Wyzwania technologiczne

Niektóre technologie kluczowe dla dekarbonizacji sektora naftowego są wciąż na wczesnym etapie rozwoju:

Technologie wychwytywania i składowania CO2 (CCS) wymagają dalszych badań i optymalizacji kosztów;
Produkcja zielonego wodoru wciąż jest relatywnie droga i wymaga dalszego rozwoju technologii elektrolizerów;
Biopaliwa zaawansowane (drugiej i trzeciej generacji) wciąż nie osiągnęły pełnej dojrzałości technologicznej i komercyjnej;
Integracja różnych źródeł energii i systemów energetycznych stanowi wyzwanie techniczne i organizacyjne.

5.3. Perspektywy i rekomendacje

Mimo wyzwań, transformacja sektora naftowego w kierunku zrównoważonego rozwoju jest nieunikniona i oferuje także nowe możliwości. Oto kilka rekomendacji dla firm naftowych:

Dywersyfikacja działalności - transformacja z firm naftowych w firmy energetyczne o szerszym profilu, obejmującym odnawialne źródła energii, niskoemisyjne paliwa i nowe usługi energetyczne;
Strategiczne partnerstwa - współpraca z firmami technologicznymi, instytutami badawczymi i startupami w celu dostępu do nowych technologii i kompetencji;
Rozwój kompetencji - inwestycje w rozwój nowych umiejętności i kompetencji pracowników, które będą niezbędne w procesie transformacji;
Transparentność i odpowiedzialność - przejrzyste raportowanie wyników środowiskowych oraz odpowiedzialne podejście do wyzwań związanych z transformacją energetyczną.

Podsumowanie

Polskie firmy naftowe podjęły znaczące kroki w kierunku zrównoważonego rozwoju, integrując cele środowiskowe z celami biznesowymi. PKN Orlen, a wcześniej także Grupa Lotos i PGNiG, wdrażają strategie dekarbonizacji, inwestują w odnawialne źródła energii, rozwijają technologie wodorowe i biopaliwa oraz modernizują swoje instalacje produkcyjne, aby zmniejszyć ich wpływ na środowisko.

Mimo tych postępów, przed firmami naftowymi wciąż stoją znaczące wyzwania związane z kosztami transformacji, rozwojem nowych technologii oraz zmieniającym się otoczeniem regulacyjnym. Kluczowe dla powodzenia strategii zrównoważonego rozwoju będzie znalezienie równowagi między celami środowiskowymi a ekonomicznymi, a także efektywne zarządzanie procesem transformacji.

Ostatecznie, sukces firm naftowych w erze transformacji energetycznej będzie zależał od ich zdolności do adaptacji, innowacyjności oraz rzeczywistego zaangażowania w realizację celów zrównoważonego rozwoju - nie tylko na poziomie deklaracji, ale przede wszystkim konkretnych działań i mierzalnych rezultatów.